Mata al bicho, pero arrasa todo: El pesticida que acaba con el gorgojo del eucalipto es letal para el suelo y el agua

Artigo de Antón Lois (Amigos da Terra) aparecido hoxe en La Voz de Galicia, edición de Vigo:

Mata al bicho, pero arrasa todo

El pesticida que acaba con el [gorgojo del] eucalipto es letal para el suelo y el agua

El bichito se llama Gonipterus scutellatus, que dicho así suena regular. Quizás no lo conozcamos personalmente aunque sí tenemos pruebas de su existencia en nuestra vecindad. No hace falta más que acercarse a un eucaliptal y fijarse en sus hojas con muestras de haber sido mordisqueadas por nuestro protagonista.

Parece poca cosa pero hasta no hace mucho resultaba imposible ver semejante cosa en Galicia. El eucalipto, como especie exótica, carecía de depredadores en nuestro entorno. El bichito llegó como polizón hace veinte años precisamente en una partida de madera importada de Sudáfrica (a donde llego décadas antes procedente de su Australia natal). Concretamente desembarcó en Marín, le gustó el panorama de las Rías Baixas, y se instaló. Ahora ya ocupa todo el noroeste peninsular. El animalillo, todo hay que decirlo, además de víctima inocente es bonito, con esa mirada entre triste y curiosa que tienen los gorgojos, esos pequeños escarabajos con una especie de trompita por nariz.

Pero sus hábitos alimenticios no son del gusto de algunos humanos. La criatura se come los eucaliptos, exclusivamente y con fruición, por lo que hace tiempo que los fabricantes de papel le declararon la guerra. Esa guerra acaba de aumentar de intensidad química estos días y como en todas las guerras modernas hay víctimas inocentes y daños colaterales.

El nuevo armamento a utilizar por tierra y aire se llama flufenoxurón, un biocida neonicotinoide que resulta letal no solo para el Gonipterus, sino para otros insectos, para el suelo, las aguas y por su carácter bioacumulativo también tóxico para los seres humanos pues se trata de un pesticida químico de síntesis que nuestros organismos no pueden eliminar.

Preocupación por las abejas

Deberíamos preocuparnos por todos los insectos polinizadores, pero especialmente por las abejas, porque ellas polinizan el 80% de las plantas con flores. Dicho de otra forma, de que las abejas sobrevivan depende el 76% de nuestra alimentación. El flufenoxurón mata también a las abejas. Por si fuera poco el pesticida se fija a las hojas con derivados de parafina, como si fuera una vela, con lo cual aumenta el riesgo de incendios en especies ya de por si víctimas frecuentes del fuego.

Por todo ello el flufenoxurón se encuentra desde el pasado año en moratoria dentro de la Unión Europea para su retirada gradual del mercado. A partir de agosto se prohibirá su comercialización y su uso definitivamente en diciembre. El más elemental principio de precaución debería aconsejar a la industria papelera y a la Xunta no utilizar un producto que por su toxicidad ya está anunciada su total prohibición para finales de este año, en lugar de aliarse con su productora, BASF, para dar salida a sus excedentes.

Apenas quedan por lo tanto seis meses para su utilización, al menos para el uso legal pero sus fabricantes cuentan con un enorme excedente de producción al que conviene darle salida cuanto antes, suponemos que a precio de oferta por liquidación, nunca mejor dicho, porque el coste en pérdida de biodiversidad no se suma a la factura final.

Fumigar Zamáns

Preocupados por ello nada menos que 40 organizaciones sociales (ecologistas, agrarias apicultores) y 7 partidos políticos promueven una plataforma contra las fumigaciones. Por supuesto Vigo, que cuenta con su porcentaje importante de monocultivos en sus áreas forestales periurbanas, está dentro de los 28 puntos de la provincia en los que se pretende fumigar, concretamente el área de Zamáns y precisamente el entorno del embalse que suministra la mayoría del agua que utilizamos. Pero en el caso de las fumigaciones, especialmente las aéreas, el punto concreto de aplicación es muy relativo pues el viento puede dispersar hasta un 60% del pesticida fuera del objetivo previsto que en este plan de fumigaciones abarca en cada una de las zonas un diámetro de 8 kilómetros.

Es un dato interesante que deberían saber las personas que viven no solamente en Vigo, sino también en todas las poblaciones de su área metropolitana. Si las ponemos en un mapa cuyo centro fuera Vigo la conclusión no es muy tranquilizadora? estamos rodeados.

Mapas das fumigacións aéreas previstas en Galiza co pesticida catalogado como tóxico pola Unión Europea

A partir dos mapas divulgados a semana pasada por ADEGA, vimos de realizar un gráfico onde se pode apreciar mellor o alcance das fumigacións aéreas planificadas por ASPAPEL coa colaboración da Xunta e outras entidades. Sobre os círculos de 8 Km de diámetro que aparecían nos mapas da empresa que planificou as fumigacións marcamos áreas difusas de dispersión para recoller graficamente os datos que publicacións como a do doutor Jorge Kaczewer da Universidade de Bos Aires (Uso de agroquímicos nas fumigacións periurbanas e o seu efecto nocivo sobre a saúde humana), que alertan de que ao empregarse medios aéreos os pesticidas poden esparexerse a quilómetros de distancia dos puntos de fumigación.

Este mapa non recolle a dispersión que se poida producir polos fluxos de auga superficial ou soterrada, nin pola mobilidade dos animais contaminados, que obviamente poderán levar o flufenoxurón a moita máis distancia: lembremos que é un pesticida moi bioacumulable, é dicir, que permanecerá nos tecidos dos animais durante longo tempo acumulándose ao longo da cadea trófica.

É preciso que todos/as os/as galegos/as reaccionemos diante desta barbaridade sen precedentes, sobre todo aqueles que viven nas aldeas e vilas directamente afectadas, porque non soamente están en perigo as abellas, os peixes, os paxaros insectívoros, os morcegos, e moitos outros animais das zonas afectadas senón que a nosa saúde e a viabilidade da nosa agricultura están en grave perigo. Non quedes parada/o e reacciona! Trasmite esta información a canta xente poidas, para que poidamos deter estes plans ecocidas! Grazas!

Mapa das fumigación con flufenoxurón (Cascade) que teñen previsto realizar en media Galicia

Por qué son falsas as informacións dadas pola Xunta de Galicia con respecto á suposta «non toxicidade» do Cascade

Os seguintes datos desminten as informacións subministradas hoxe polo secretario xeral de Montes da Xunta de Galicia ao respecto do insecticida que teñen previsto botar sobre as plantacións de eucalipto de Galiza:

Imaxe do folleto do Cascade1º) A empresa BASF (fabricante do flufenoxurón baixo o nome comercial Cascade) fornece a seguinte información nas follas de seguridade (de libre acceso ao público). Indícase na páxina 1 de BASF Ficha de Datos de Seguridad según Reglamento CE Nº 1907/2006. Fecha / actualizada el: 18.06.2010

Polo tanto, non corrixiron a información tras a publicación do Reglamento da UE de 22 de setembro de 2011.

Deste modo non se incorpora a información seguinte do Reglamento:

páxina 14: “Durante la evaluación de esta sustancia activa se detectaron problemas. En particular, los que figuran a continuación. No se pudo finalizar la evaluación del riesgo para los consumidores porque la exposición de los consumidores no pudo evaluarse de manera fiable, en particular en lo que respecta a la magnitud y a la relevancia toxicológica de diversos metabolitos. Además, el flufenoxurón tiene un alto potencial de bioacumulación en la cadena alimentaria. Por otra parte, se detectó un elevado riesgo para los organismos acuáticos”

Na mesma páxina: “…pese a los argumentos presentados por el solicitante, no pudieron eliminarse los problemas a que se refiere el considerando 7. Por consiguiente, no ha quedado demostrado que pueda esperarse que, en las condiciones de uso propuestas, los productos fitosanitarios que contienen flufenoxurón satisfagan en general los requisitos establecidos en el artículo 5, apartado 1, letras a) y b), de la Directiva 91/414/CEE.”

Esta última directiva á que se fai referencia pode verse en:
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:1991:230:0001:0032:ES:PDF

O artículo 5, apartado 1, letras a e b, onde se indican los requisitos a seguir para que o produto fitosanitario sexa admitido, di:

“1. A la luz de los actuales conocimientos científicos y técnicos, una sustancia activa se incluirá en el Anexo I por un período inicial no superior a diez años, cuando quepa esperar que los productos fitosanitarios que contegan dicha sustancia activa cumplen las siguientes condiciones:

a) que sus residuos resultantes de una aplicación conforme a las buenas prácticas fitosanitarias no tengan efectos nocivos para la salud humana o animal ni para las aguas subterráneas, ni repercusiones inaceptables para el medio ambiente, y en la medida en que tengan relevancia toxicológica o medioambiental, pueden medirse con métodos generalmente aceptados;

b) que su utilización resultante de una aplicación con arreglo a las buenas prácticas de protección vegetal no tenga efectos nocivos para la salud humana o animal ni repercusiones inaceptables para el medio ambiente, según lo establecido en los puntos iv) y v) de la letra b) del apartado 1 del artículo 4.”

Dito de outro modo, o Regulamento da UE, establece que o flufenoxurón non ten garantías suficientes para afirmar que non teñan efectos nocivos para saúde humana, animal, augas subterráneas ou medio ambiente.

2º) Nesas mesmas follas informativas do produto Cascade admítese:

páxina 1: “Muy tóxico para los organismos acuáticos, puede provocar a largo plazo efectos negativos en el medio ambiente acuático”

páxina 3: “Medidas de protección para el medio ambiente: Evitar que el producto penetre en el suelo/subsuelo. Evitar que penetre en el alcantarillado, aguas superficiales o subterráneas.”

[Nota de prensa] A Plataforma contra as Fumigacións denuncia ante a Fiscalía de Medio Ambiente os tratamentos aéreos con Flufenoxuron

Representantes das organizacións que integran a Plataforma contra as Fumigacións acudiron hoxe, 24 de abril, aos xulgados de Compostela para denunciar ante a fiscalía de medio ambiente as fumigacións aéreas na Galiza cun pesticida altamente tóxico (Flufenoxuron), que se pretende utilizar contra a praga do gorgullo do eucalipto e que será prohibido en toda a Unión Europea a partir do 1 de agosto de 2012.

Tal e como se recolle no escrito de denuncia presentado, en Galicia poden estar afectados polo gorgullo en torno á 100.000 hectáreas de eucaliptais (1⁄4 parte da existente). Isto implicaría utilizar unha disolución, como mínimo, duns 50.000 litros de Flufenoxuron e auga. A alta toxicidade do Flufenoxuron “fai conveniente a paralización da actividade que se denuncia, polo risco e afección que comporta, tendo presentes os principios de prevención e precaución que deben guiar as actuacións en materia medioambiental”.

O Flufenoxuron é un insecticida en moratoria na Unión Europea polos efectos nocivos que ten sobre a saúde e o medio ambiente (Directiva 91 / 414 / CEE e RD 255 / 2003). Ademais, a decisión da Comisión Europea do 9 de febreiro de 2012, publicada no Diario Oficial da UE, ordena que os produtos que conteñan flufenoxuron “deixarán de comercializarse a partir do 1 de agosto de 2012”. Segundo di, textualmente, esta decisión, o flufenoxuron é un “biocida” que é “persistente, bioacumulable e tóxico” e demostrou “efectos inadmisibles para o comportamento acuático”.

Ademais, as fumigacións de químicos tóxicos dende helicópteros e avionetas non só afectarán aos insectos tratados, senón que contaminarán o solo, os acuíferos e as fincas veciñas; amais de envelenar ás especies vexetais e animais que estean na contorna, e mesmo ás persoas que vivan nos núcleos habitados das inmediacións. Estudios como “Uso de agroquímicos nas fumigacións periurbanas e o seu efecto nocivo sobre a saúde humana“, realizado polo doutor Jorge Kaczewer da Universidade de Bos Aires, afirman que até o 60% dos agrotóxicos dispersados por medios aéreos adoitan caer fóra do seu obxectivo e a expandirse a quilómetros de distancia del.

Unha das especies animais máis afectadas por este envelenamento serán as abellas que, como xa teñen demostrado varios estudios científicos, están a morrer e desaparecer por millóns en todo o mundo debido ao uso de pesticidas en agricultura. Máis alá do seu papel como produtoras de mel e outros derivados da colmea, as abellas xogan un papel fundamental na polinización das plantas con flores, entre as que se inclúen moitos dos principais cultivos de froitas e hortalizas. Por iso, a súa intoxicación por pesticidas e posterior morte está a ter consecuencias moi negativas tamén na economía agraria.

Por todo o devandito, a Plataforma contra as Fumigacións iniciará unha campaña para informar á cidadanía do atentado contra o medio ambiente que van perpetrar algunhas madeireiras coa complicidade da Consellaría de Medio Rural e de concellos como o de Melide. Precisamente, neste municipio coruñés a Plataforma contra as Fumigacións realizará unha marcha de denuncia o vindeiro domingo, 29 de abril, para tentar que a cidadanía melidense reaccione contra o seu inminente envelenamento e o do entorno.

Descarga a nota de prensa en PDF: A Plataforma contra as Fumigacións denuncia ante a Fiscalía de Medio Ambiente os tratamentos aéreos con Flufenoxuron

Descarga un extracto da denuncia presentada diante da fiscalía para deter as fumigacións